KRİZANTEM
Birçok el var kime ait olduğunu bilmediğim. Çok uzaklardalar şimdi; en azından öyle olmalılar. Yoksa neden varlıklarını unutayım ki?
AZINLIKLARIN HİDDETİ: MEZARLARINIZA TÜKÜRECEĞİM
Acaba böyle bir kitaba gerek var mıydı diye düşünmeden edemedim. Çünkü bana kalırsa okuyucuyu hissizleştiren bir roman. Tam anlamıyla bir duygu aşılayamıyor. Akıllarda etkileyici bir kitap olarak değil de rahatsız edici bir kitap olarak yer ediniyor.
BİR VARMIŞ BİR YOKSUN
Hatıraları tazeleyeyim içi katran dolu kulaklarınıza: Bakışları bakışlarımı delip geçer ve kurutur çiçeklerimi. Omzuma dokunan eller yüreğime düşer, acıtır canımı. Gözyaşlarım yoktur benim içime akıtacak. Ağzım da vardır dilim de fakat konuşamam ben, çalınmış sözcüklerim. Onu kucaklarken beni sert zeminle buluşturmuş beşiğim. Çiğnemişler ıslak, yumuşak, çürümüş bedenimi. Üzerimde binlerce ayak izi; Bunlardan biri sana ait, biri bana.
AĞUSTOS BÖCEKLERİ AĞLADIĞINDA
“Ayda yaşayan tek dede Aydede’ymiş” diye bitirmişti hikâyesini annesi sonsuzluk kadar uzun bir zaman önce. “Zaman” bir kavram olmaya layık mıdır bilinmez fakat buna layıksa bile akılda yer edinmesi zordur bir çocuk için. Fakat yalnız bir çocuk için zordur. Yalnız, bir çocuk.
KIYIYA VURAN CESETLER: DALGA
DF, sakin bir balıkçı kasabasıdır; ta ki yaşlı bir balıkçının sahilde ceset bulmasına kadar.
Korkunun Kokusunu Almak
KORKUNUN KOKUSUNU ALMAK Daha önce hiç geçmişte kötü olayların yaşandığı ya da olağanüstü durumlara tanıklık etmesiyle ünlenmiş bir mekâna girmiş miydiniz? Bu mekânların sizi tedirgin etmesinin sebebi gerçekten ürkütücü sahnelere perde aralamış olması veya doğaüstü olayların merkezî konumunda olmasından mı kaynaklanıyor? Sizi korkutan şey duyduklarınız mı yoksa kokusunu duyduklarınız mı? “İçimde kötü bir his var” dediğinizde bu hissi koklamış olma ihtimalinizin olduğunu ya da “burnuma kötü kokular geliyor” deyiminde bahsi geçen kokunun, duymadığınızı düşünüyor olsanız dâhi, var olduğunu söylesem? 2009 yılında, New York Stony Brook Üniversitesi’nde bilişsel nörobilimci Lilianne Mujica-Parodi önderliğinde kokuların üzerimizdeki etkilerine ilişkin bir deney gerçekleştirildi. Bu deney için uçaktan ilk defa atlayış yapanların koltuk altlarına emici pedler yerleştirildi. Emici pedlerden toplanan ter örnekleri fMRI makinesine bağlı deneklere koklatıldı. Karşılaştırma imkânı yapabilmek için seçilen deneklere ise korkulacak bir şey olmayan ortamda toplanan “korkusuz terler” koklatıldı. Sonuçlar oldukça şaşırtıcıydı. Denekler ne kokladıklarını bilmiyor olmalarına rağmen korku terine maruz bırakılanların beynin korku değerlendirme bölgelerindeki (amigdala ve hipotalamus) aktive miktarı diğer deneklere oranla çok daha yüksek bir artış gösterdi. Ayrıca yapılan duygu tanıma testinde deneklere gösterilen yüzlerin tehdit edici mi yoksa ifadesiz mi olduğunu saptama konusunda “korku terini” koklayan denekler %43 daha doğru karar verdi. (Parodi, 2009) Bu deney akıllara şu soruyu getiriyor: Bir hastalığa yakalanır gibi korkuya yakalanma ihtimalimiz var mı? Lilianne Mujica-Parodi ve ekibi kesinlikle böyle olduğunu düşünüyor. “İnsanoğlunun sosyal dinamiklerinde gizli bir biyolojik bileşenin var olabileceğini ve duygusal gerilimin, kelimenin gerçek anlamıyla ‘bulaşıcı’ olduğunu (Dutton, 2023) ima ediyorlar. Hollandalı psikologlar korkudan kaynaklanan terin yalnızca başkalarının korku algısını etkilemekle kalmayıp, onları bu duyguyu hissetmeye de yöneltebileceğine dair kanıtlar buldu. Katılımcılar ya korku filmi sahneleri ya da eğlence programından sahneler izledi ve terleri toplandı. Ardından başka bir grup katılımcıya bu terler koklatıldı. Bu sırada görsel katılımcılar görsel bir teste tâbi tutuldu. Yapılan görsel testte ekranlardaki nesneler arasında hedef nesneyi bulmaları istendi. Aynı zamanda yüz ifadeleri ve göz hareketleri takip edildi. Korku terini koklayan katılımcılar, kısa süre içinde korku veya kaygı ifade eden yüz hareketleri sergiledi. Eğlence programı izleyicilerinden toplanan terleri koklayanlarsa iğrenme ifadesi gösterdi. Ayrıca, korku teri koklayanlar test sırasında derin nefesler alarak, daha fazla göz taraması yaparak ve sabit bir noktaya bakmaktansa çevrelerinden daha fazla duyusal bilgi edinmeye çalıştılar. (Soniak, 2012) Bu deneyden elde edilen bilgiler korkunun kokusunu alan bireylerin hareketlerinde ve bakış açılarında belirgin değişikliklerin olduğunu gösteriyor. Kadınlar, erkeklerden yayılan duygusal kokulara diğer cinsiyet varyasyonlarına göre daha çok etkileniyor. Araştırmalar, kadınların korku yaşayan erkeklerin ürettiği teri kokladıklarında kendilerinin de korkuya karşı daha duyarlı ve hassas hale geldiklerini göstermiştir. Dolayısıyla insanlar korkuyu koklayabiliyor, ancak sadece sınırlı bir ölçüde ve belirli durumlarda. (Science Focus, 2023) Tabii, korkunun bir kokusu olsa bile bu kokuyu duyamadığımızdan karşımızdaki insanın korkusunu belli başlı bazı çıkarımlarla beraber hissedebiliyoruz. Çevremizdeki insanların korktuğunu anlayamasak da bir tuhaflık olduğunu sezebiliyor hatta nedensiz yere tedirginlik duyabiliyoruz. Peki, insanların salgılamış olduğu “korkunun kokusu” mekânlara sirayet edebiliyor olabilir mi? “Burası perili bir ev” ya da “burada daha önce bir cinayet işlendi” denilen mekânlara girdiğinizde bir gariplik seziyor musunuz? Bunun sebebi daha öncesinde korku duygusunun bu mekânlarda yoğun bir şekilde yaşanmasından kaynaklı olabilir. Hayaletler, ruhlar, büyüler ve paranormal olaylar gibi gerçekliği kanıtlamayan metafiziksel olayların yaşanıldığı iddia edilen yerler için şöyle bir durum söz konusu olabilir: Biz insanlar çoğu zaman gördüklerimizden ziyade duyduklarımızdan daha fazla etkilenme eğilimindeyiz. Özellikle de merakımızı körükleyen, açıklanamayan/açıklanması mümkün olmayan olaylar ile ilgili duyumlarımız (inansak da inanmasak da) bir bilinmezlik ve beraberinde güvensizlik doğuruyor. Bu mekânlardan elde ettiğimiz tekinsiz bilgiler ışığında bir gezi yaparken ister istemez kulağımıza ilişenler etkisini gösteriyor. Korkulacak bir şey yaşamasak bile aklımıza korkmanın kendisi ilişiyor. İstemsiz ufak korkular belki de bu mekânların duvarlarına hapsolup birikiyordur. Kim bilir, belki bir gün korku ve kokusu hakkında yapılan yeni araştırma sonuçları bu varsayımlarımı gerçek kılar. Kaynakça Dutton, K. (2022). Olağan psikopatlar: Ermişler, casuslar ve seri katillerden hayat dersleri (C. Duran, Çev.). Domingo Yayınevi. Mujica-Parodi, L. R., Strey, H. H., Frederick, B., Savoy, R., Cox, D., Botanov, Y., Tolkunov, D., Rubin, D., & Weber, J. (2009). Chemosensory cues to conspecific emotional stress activate amygdala in humans. PLOS ONE, 4(7), e6415. Science Focus. (2023, April 10). Scared men can biohack women’s brains; here’s how. Science Focus. Soniak, M. (2012). “Can People Really Smell Fear?” Mental Floss.
DEMİR ATACAK LİMAN ARAYIŞINDA: MARTIN EDEN
DEMİR ATACAK LİMAN ARAYIŞINDA: MARTIN EDEN “Haritasız ve dümensiz kalmış, gideceği limanı olmayan bir gemiydi. Kendini akıntıya bırakıp sürüklenmek, en azından hareket etmek, hayatta kalmak demekti ki içini acıtan şey de zaten buydu; yaşamak.” (syf:408) Jack London’nın yarı otobiyografik bir eseri olarak sayılabilecek bir kitap olarak tanınıyor Martin Eden. Çevirmenin kitabın sonu eklediği notlarla kitabın London’nın hayatı ile birçok benzerlik taşıdığını görüyoruz. Martin Eden aslında Jack London’nın ta kendisi. Tabii bu farkındalığın oluşmasında çevirmeninin büyük katkısı var. Yazar kadar çevirmeniz de müthiş bir iş çıkarmış. Aynı yayınevinden okuduğum (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları) Jack London eserlerinden de tanıdığım Levent Cinemre, Jack London severler için daha iyisini bulamayacakları bir çevirmen. Basit bir işçi olan Martin, bir gün hayatını tamamen değiştirecek bir kadınla (Ruth ile) karşılaşır ve ona aşık olur. Aşk, Martin için bir motivasyon kaynağıdır. Fakat bu iki kavram birbirine o kadar bağlıdır ki aralarındaki dengeyi kurmak gittikçe zorlaşır. Martin ise bundan bihaberdir. Kulaktan dolma bilgilerle bir aşk hikâyesi okuyacağımı düşünsem de aşk Martin’in fikriyatını geliştirilmesinde sadece bir araçtı. Yani en azından ben böyle düşünüyorum. Sevdiği kıza layık olabilmek adına kütüphane kütüphane gezen, araştıran, tüm gününü yazmakla geçiren ve ürettiklerinin keşfedilmesi için dergiler ve gazeteler arasında mekik dokuyan bir karakter Martin Eden. Bu uğraşıyla birlikte kitap boyunca Martin’e olan hayranlığın artarken Ruth’dan nefret ettim. Tabii Martin’e de arada sırada kızdığım oldu. Çünkü bana kalırsa aşk, Martin’in kendini geliştirip zamanla bir fikir adamı hale gelmesinden daha mühim değildi. Ruth her ne kadar Martin’i sevse de aralarındaki uçurumu her daim hatırlatma ihtiyacında bulunmaktadır. Ruth’a göre Martin öğrenmeye aç, zeki bir öğrencidir. En önemlisi kendisine tutkulu bir şekilde aşıktır. Aşkın gözü her iki karakter için de kördür. Martin için Ruth ulaşılması zor, zarif, güzel ve zeki bir kadındır. Ruth için ise Martin kendisine beslenen hayranlığın sarhoşluğuyla bağlandığı bir adamdır. Martin sevdiği kadına layık olmak için öğrencilik yapacaksa pekala Ruth seve seve öğretmenlik yapabilirdi. Fakat bir yerden sonra Martin’in uğraşları Ruth’a yetersiz gelmeye başlayacak ve bilgeliğini(?) konuşturmasına sebebiyet verecektir. “Ruth’un sınırı, ufkunun sınırıydı ve sınırlı beyinler ancak başkalarındaki sınırları görürdü.” (syf:85) Martin okudukça benim de okuyasım geldi. Ki onunla beraber ben de birçok şey öğrendim. Birçok filozofla birçok yazarla tanıştım kitabı okurken. Karakterler arasındaki fikir savaşını okumak ise oldukça zevkliydi. Bu eseri ile anladım ki Jack London; kendini durmadan geliştirdiği dolu dolu bir hayat sürmüştü ve eserlerinde bunu nasıl kullanacağını çok iyi biliyordu. Karakterler güzel işlenmiş. Kurgu, merak unsuru ile okuyucuyu canlı tutar hâle getirilmiş. Döneminin sınıf farkını, farklı görüşlerin kendi içerisindeki tutarsızlıklarını, azmin insanı baştan aşağı nasıl değiştirdiğini ve aynı şekilde azmin kendi sonunu da getirebileceğini gözler önüne seren bir eser: Martin Eden. “Ait olduğu yeri bulamamıştı çünkü. Kendini bulduğu her yere uyum sağlamış, işte ve eğlencede iyi olması sebebiyle, hakları için savaşma ve karşısındakinde saygı uyandırma isteği ve yeteneği sayesinde her zaman ve her yerde sevilen biri olmuştu. Ama hiçbir yere kök salamamıştı. Etrafındakileri memnun edecek kadar uyum sağlamış ama kendisi tatmin olamamıştı. Her zaman bir huzursuzluk hissi ile altüst olmuş, daima ötelerden gelen bir çağrıyı duymuş, kitapları, sanatı ve aşkı bulduğu ana kadar hep dolaşmış ve aramıştı.” (syf:276) London, Jack. Martin Eden. Çev. Levent Cinemre, İş Bankası Kültür Yayınları, 3 Ocak 2014.
GEÇMİŞİN TEDARİKÇİSİ
Geçmişin Tedarikçisi Yan masadan kahkaha sesleri yükseliyor. İçlerinden biri bastırdığı kahkahasına ilaveten boğuk ve titrek bir sesle diğerlerini sessiz olmaları gerektiği konusunda uyarıyor. Sesler ve gülüşmeler dinmiyor, aksine daha da artıyor. Ne rahatsız edici! O sırada sipariş almaya giden bir garson hızlı adımlarla masamı teğet geçip üst kata çıkan merdivenlere yöneliyor. Elindeki not defterini abartılı bir şekilde sallayarak merdivenleri ikişer üçer çıkıyor. Tahta merdivenin üzerine binen yüke feryat edercesine çıkarttığı gıcırtıyı içinde bulunduğum gürültüye rağmen duyuyorum. Merdivenin yanı başındaki tezgâha boş bardakları dizmekte olan başka bir garsonu izliyorum şimdi. Omzuna gelişi güzel attığı yıpranmış, yeşil beziyle alnında biriken terleri siliyor, boştaki eliyle ise kendini yelpazeliyor bir müddet. Bu kısa kaçamağının fark edilmesinden çekinircesine sıkıntıyla nefes veriyor ve vakit kaybetmeden işinin başına dönüyor. Seri bir şekilde, dizlerine dayandırdığı sepetten bardakları alıp tezgâha diziyor. Bir bardağa daha yer açmak için elinin tersiyle sırayı hafifçe itiyor. Fakat yer yok. Sıra sonundaki bardaklardan biri dönerek yere düşüyor ve tuz buz oluyor. Silkelenerek bakışlarımı daldığım manzaradan masama çeviriyorum. Ellerim masada, parmaklarım birbirine kenetlenmiş vaziyette. Birkaç saniyelik keşfimle masanın üzerindeki su lekelerini ve toz zerreciklerini fark ediyorum. Yüzümü buruşturarak masaya dayalı dirseklerimi karnıma çekiyor, ellerimi kucağıma yerleştiriyorum. Az öteme sabitlenmiş ayaklı menüye bir göz atıyorum. Aç değilim. Beni buraya ne getirdi? Lastiğin asfaltta çıkardığı tiz ses kulaklarıma ilişiyor önce. Kısa bir sessizlik. Çok kısa bir an için. İrkilerek kafamı kaldırıp cam kenarındaki masamdan dışarıya bakıyorum. Kaldırımdaki yayalar koşuşturmaya ve bağırmaya başlıyor. Yolda düzensiz, zikzaklar çizen lastik izleri… Bahse girerim kuvvetli sürtünmeden dolayı sıcaktır izler. Parmaklarımı izler üzerinde gezdiriyorum göz kapaklarımın ardında. Evet, kesinlikle sıcak! Gözlerimi ne zaman kapattığımı bilmediğim gibi ne zaman açtığımı da anımsamıyorum. Yol üzerinde tek bir aracın izlerinin olması dikkatimi çekiyor. Odağımı birbirine girmiş iki arabaya çeviriyorum. İkisinin de kaputlarından dumanlar yükseliyor. Camları kırılmış, yer yer yola saçılmış. Adını ve işlevini bilmediğim araba uzuvları sere serpe yatıyor asfalt üzerinde. Kapıları öyle bir kuvvetle içeri gömülmüş ki yakın mesafeden bakan biri açılan aralıktan içerideki kazazedeleri görebilir-ya da göremez. Bu hâlleriyle ezilmiş kutu içeceklere benziyorlar. Hurdadan farksız metal iskeletler… Belli belirsiz bir cızırtı sesi işitiyorum. Hangi arabadan geldiğini anlamak zor. Büyük ihtimalle radyodur, diye geçiriyorum içimden. Bu varsayımımla birlikte içinde bulunduğum durum tanıdık bir hâl alıyor. Kazadan sonra radyonun hâlâ çalışabiliyor olması ve benim bu sesi işitebiliyor olmam garip. Onca gürültüye ve mesafeye rağmen? Yan masadaki grup masamda şimdi. Kazayı daha iyi görebilmek için birbirlerini eziyorlar adeta. Elleriyle masamdan destek alıyor, parmakları üzerinde yükselerek boyunlarını uzatıyorlar. Boş gözlerle onları izliyorum bir süre. Bakışlarımı yüzlerinde gezdiriyorum. Gözlerine zuhur etmiş yabanilik bir yerlerden aşina geliyor. Tuhaf bir hastalık var bu insanlarda. Felaket getirilerinden etkilenenlere duyulan alaycı bir acıma. Bugünün anlatılacaklar listesine mühim bir olay eklendiği için nahoş bir heyecan… Tavırlarından anlam çıkardıkça öfkem alevleniyor. Bu denli basit ama anlaşılmaz olmaları kafamı karıştırıyor. Geriliyorum. Seyrime devam ederken kulaklarım çınlamaya ve görüşüm bulanıklaşmaya başlıyor. Birdenbire tüylerim diken diken oluyor, başımdan aşağı kaynar sular dökülüyor adeta. Hızlıca gözlerimi kırpıştırıyorum. Emin olmak için başımı lokantanın geri kalan güruhuna çeviriyorum. Düzen. Muntazam bir düzen var bu işleyişte. Yan sandalyedeki çantamı kaptığım gibi fırlıyorum. Kalkarken kullandığım kontrolsüz güç oturmuş olduğum sandalyeyi düşürüyor. Boğazımda bir hıçkırık nüksediyor. Gözlerim doluyor ama yaşlar akmıyor. Bedenimi ve zihnimi dizginlemek için kendi kendime dayanıksız telkinlerde bulunuyorum. Titreyen terli ellerimden destek alarak kalabalıktan sıvışmaya çalışıyorum. Birkaç kişi kolumdan tutup bir şeyler geveliyor. Fakat kelimeler bana ulaşmadan anlamlarını yitiriyor. Ne duyuyor ne görüyorum. Görülecek ve duyulacak çok şey varken… Uyanıyorum. Bir tümsekten geçmiş olmalıyız. Aksi takdirde başımı dayamış olduğum cama bu kadar sert vurmamın başka bir açıklaması olamaz. Araba sert bir şekilde fren yapıyor. Yavaşlıyor ve duruyor. Büyük ihtimalle ışıklarda durduk. Fakat bu tahminimi kanıtlayacak bir kanıtım yok. Sinyal sesi. Tık tık tık… Sağa mı döneceğiz yoksa sola mı? Tok bir ‘tık’ sesi daha. Radyonun açma kapama düğmesine basıldı anlaşılan. Şimdi diğer düğmeler kurcalanıyor. Frekans ha bire değişiyor, belli başlı kanallarda duruyor. Kanallar arası kulak gıdıklayan bir cızırtı sesi dolduruyor arabayı. Yabancı pop, arabesk, rock, türkü, rap… İstediğini bulamıyor. Hangi kanalda durdu bilmiyorum. Bir şiir okunuyor sunucu tarafından. Oldukça kalın bir sesi var. Bu sese bas mı yoksa bariton mu deniyordu acaba? Korna sesleri yükseliyor art arda. Yeşil ışık yandı. Bir iç çekiş. Araba hareket etmeye başlıyor. Sola dönüyoruz. Bir u dönüşü. Nereye gidiyoruz? Gözlerimi açıyorum. Başım hâlâ cama dayalı. Kıpırdamadan göz ucuyla dışarıyı seyrediyorum. Bir parkın önünden geçiyoruz. Bomboş. Hava yavaş yavaş kararmaya başlamış. “Bunu ne zamana kadar devam ettireceksin?” Usulca ona doğru dönüyorum. Gözleri yola kenetlenmiş vaziyette. Kaşları çatık, alnı kırışık. Saçlarının arasından bir ter damlası sağ şakağına düşüyor. Şakağında iki, üç tel beyaz görüyorum. Saçlarında beyazı olduğunu hiç fark etmemiştim. Belki de çok uzun zamandır oradalardı da ben görmedim. Sana en son ne zaman, gerçekten, baktım? Bakışlarımın üzerindeki yükünü kaldıramıyor. Kirpiklerini kırpıştırarak kendini toparlamaya çalışıyor. Hırıltılı ve gürültülü şekilde, içinde bulunduğu külfetin bedeninde aksetmesinin yarattığı gerginlikle, bir nefes çekiyor içine. Âdem elmasının devamlı hareketini görebiliyorum, yutkunuyor. Boğazında bir yumru var anlaşılan, mecazi ya da değil. Direksiyonu öylesine kuvvetle sıkıyor ki parmak boğumları bembeyaz. Öfkesini saklamaya çalıştığı zaman bu şekilde kamufle eder, tanıyorum. Onu daha fazla kışkırtmak istemiyorum, cevap vermeyeceğim. Ki buna gerek yok. Varlığım sinirlenmesi için fazlasıyla neden ve hak veriyor kendisine. Cevapsız sorular sormaya devam ediyor. Susuyorum. Ses tonu gittikçe yükseliyor, araba hızlanıyor. Bağırmaya ve direksiyona vurmaya başlıyor. Duyuyor ama dinlemiyorum.Onu dinlemeyi bırakalı çok oldu. Onu bırakalı epey oldu… Bir dört yol ağzına yaklaşıyoruz, ışıklara doğru. Bizim için kırmızı yanıyor. Ve o durmayacak. Koluna doğru atılıyorum ama niyetim onu durdurmak değil. İçimde dışarı çıkmaya can atan bir ‘ben’ var. Benim yapamayacağım şeyleri yapabilir. Benden daha cesur, dirayetli ve muharip olabilir. Dirseğiyle beni kendinden uzaklaştırmaya ve arabanın kontrolünü sağlamaya çalışıyor. Delirdiğimi söylüyor. Korkuyor. ‘Ben’den o kadar kolay vazgeçemez. Radyo sunucusu şiirini bitirdi şimdi. Neşeli bir sesle reklamlardan sonra görüşmeyi diliyor. Basit bir reklama geçiş müziği… Işıkları tam gazla geçiyoruz. Solumuzdan gelen bir arabayla birlikte. Uyanıyorum. Okul koridorları beni her daim ürkütmüştür. Özellikle de şimdiki